БНХАУ-д байгалийн хийн эрэлт өсч байгаатай холбоотойгоор Монгол Улс тал нутгаараа дамжуулан хийн хоолой татах уриалгыг гаргалаа. Гэсэн хэдий ч ОХУ Баруун Сибирь дэх байгалийн хийн нөөцийн томоохон бааздаа тулгуурласан Алтайн нуруугаар хийн хоолойг татахыг илүүд үзэж байна.
ОХУ, Монгол, БНХАУ-ын гурван талт харилцаа бэхжиж байгаа нь ОХУ-ын нөөц баялгийг Монголоор дамжуулан БНХАУ руу нийлүүлэх хэтийн төлөвийг шинэчиллээ. Өнгөрсөн сард ОХУ-ын Владивосток хотноо болсон Дорнодын Эдийн засгийн чуулганы хүрээнд гурван улсын төрийн тэргүүн нарын уулзалтын үеэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга хийн хоолойн асуудлыг хөндөн, улсаараа дамжуулан тавих санал дэвшүүлсэн билээ.
Гэвч энэ асуудалд талуудын байр суурь тийм ч тодорхой бус байна. 2011 онд БНХАУ руу нефть нийлүүлэх шууд хоолой тавихаас өмнө ОХУ Транс-Сибирийн хоёр төмөр замаар дамжуулан Хятад руу нийлүүлэлт хийхийг оролдсон. Ерөнхийдөө нийлүүлэлтийг Монголоор дамжуулахгүй БНХАУ-тай хил залгаа Өвөр Байгалын хязгаараар хийж байсан. Үүнээс гадна багахан хэмжээний нийлүүлэлтийг Монголоор дамжуулан хийдэг байсан боловч БНХАУ энэ тээвэрлэлтийн маршрутыг аюулгүй байдлын хувьд хангалтгүй гэж үзсэний улмаас дахин Монголоор дамнуулан тээвэр хийхийг бүрэн зогсоосон билээ.
Тухайн үеэс хойш эрчим хүчний эрэлт эрчимтэй өссөний улмаас ОХУ-аас БНХАУ руу хийх нийлүүлэлт огцом өссөн юм. БНХАУ-ын Үндэсний статистикийн товчооны мэдээлснээр, Хятадын Засгийн газар цэвэр түлш хэрэглэхийг шахаж эхэлсэнтэй холбоотойгоор тус улсын байгалийн хийн хэрэглээ 2017 онд 15 хувиар, 2018 оны эхний хагаст 17.5 хувиар өссөн байна.
ОХУ-ын хувьд Монголоор дамжуулан байгалийн хийн хоолой тавих нь Алтайн нуруугаар дамжуулан тавих 2800 км урт баруун маршрутаас цаг хугацааны хувьд хурдан, хялбар байх юм. Гэсэн хэдий ч ОХУ-ын “Газпром” компани 4000 км урт “Сибирийн эрч хүч” зүүн чиглэлийн хийн хоолойг тавих ажлыг хурдан дуусгахыг шахаж байгаа нь Алтай төсөлтэй холбоотой байж магадгүй юм. Үүний зэрэгцээ ОХУ-аас БНХАУ руу хийх байгалийн хийн нийлүүлэлтийг ямар нэг улсаар дайруулахгүй шууд хийнэ гэж ОХУ удаа дараа мэдэгдсэн юм.
“Хэдийгээр яриа хэлэлцээнд ямар нэг өөрчлөлт ороогүй байгаа ч миний бодлоор БНХАУ “Алтай” төслийг илүүд үзэхгүй байх” гэж Вашингтон хот дахь Стратеги, олон улсын судалгааны төвийн эрчим хүч, аюулгүй байдлын мэргэжилтэн Эдвард Чоу хэллээ.
“Монголоор дамжуулан нийлүүлэлт хийх маршрут нь тээвэрлэлт болон бусад нөхцөл байдлын хувьд илүү үр дүнтэй байх бол “Алтай” төслөөр нийлүүлэлт хийх нь Хятадын хамгийн өндөр хэрэглээтэй зах зээлд байгалийн хийг хүргэж чадахгүй, үр ашгийн хувьд алдагдалтай байх юм. Харин ОХУ-ын хувьд “Алтай” төсөл нь илүү өгөөжтэй. Учир нь Баруун Сибирь дэх Оросын хамгийн том орд газрыг “Алтай” төсөл дайран өнгөрч байгаагийн зэрэгцээ Европ руу нийлүүлэх боломж нь нээгдэх юм. Ингэснээр ОХУ-ын байгалийн хийн өрсөлдөх чадвар нэмэгдэнэ. Харин БНХАУ-ын хувьд “Алтай” төсөл ямар ч ашиггүй гэж Эдвард Чоу дүгнэжээ.
Д.Нямтулга
Эх сурвалж: Монцамэ агентлаг
